Cijfers over de muizenpopulatie en het gebruik van bestrijdingsmiddelen [update 2023]

In Nederland leven verschillende soorten muizen. In sommige gevallen zorgen deze muizen voor overlast. Zo kan er knaagschade ontstaan aan huisraad en apparatuur. Daarnaast kunnen muizen ziektes overdragen op andere dieren en mensen. In landelijke omgevingen kunnen muizen zelfs complete landerijen vernielen.

In dit artikel zoomen we in op de statistieken die bekend zijn over muizen. Zo geven we antwoord op de vragen rondom de muizenpopulatie in Nederland. Daarnaast kijken we naar het aantal professionele ongediertebestrijders en het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Tot slot geven we onze eigen verwachting over de hoeveelheid muizen in Nederland en het gebruik van bestrijdingsmiddelen.

Hoe groot is de muizenpopulatie in Nederland?

Muizen planten zich in een zeer snel tempo voort. Per jaar kunnen 6-10 nesten krijgen. Vrouwtjes kunnen tot wel 7-10 jongen per nest werpen. Hierdoor kan een muizenpaar tot wel 100 jongen per jaar krijgen. De muizenpopulatie kan hierdoor in snel tempo groeien.

Er wordt regelmatig onderzoek gedaan naar de muizenpopulatie. Er zijn verschillende methodes om het aantal muizen in kaart te brengen. De Zoogdierenvereniging doet in samenwerking met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM) verspreidingsonderzoek door braakballen van kerkuilen te analyseren. De braakbalanalyse geeft voornamelijk de verspeiding en populatie weer van soorten als de noordse woelmuis, veldspitsmuis en waterspitsmuis. In sommige gevallen vallen muizen en andere plaagdieren onder dezelfde noemer. Hierdoor zijn de verschillende telmethodes niet altijd sluitend.

De Rijksoverheid stelt elke tien jaar een Rode Lijst op. Dit is een overzicht die wordt gepubliceerd door het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) en geeft een overzicht van de dieren die in Nederland zijn verdwenen of dreigen te verdwijnen. De Rode Lijst wordt opgesteld op basis van zeldzaamheid en een negatieve trend.

Exacte cijfers over de aantallen muizen die in Nederland voorkomen zijn er niet. Wel kan er op basis van de verschillende onderzoeken een schatting worden gedaan. Naar schatting zijn er in 2021 ongeveer 3,7 miljard muizen in Nederland.

Aantal muizen in Nederland

Welke soorten muizen zijn er in Nederland?

In totaal zijn er circa 20 verschillende soorten muizen. Muizen zijn zoogdieren en vallen in de taxomonie net als ratten onder dezelfde groep knaagdieren. Spitsmuizen en vleermuizen lijken op muizen. Echter zijn dit geen zoogdieren maar insecteneters. Hierdoor worden deze plaagdieren officieel niet als muizen gezien.

In de regel wordt er onderscheid gemaakt tussen een vijftal groepen muizen, namelijk: huismuizen, dwergmuizen, bosmuizen, woelmuizen en slaapmuizen. Elke muizensoort heeft zijn eigen levenswijze. Zo leven woelmuizen, bosmuizen, dwergmuizen en slaapmuizen vooral in landelijke- en bosrijke omgevingen. Huismuizen zijn voornamelijk actief rondom woningen, boerderijen en bedrijfspanden.

In Nederland is de woelmuis het beste vertegenwoordigd. Naar schatting zijn er ongeveer 3,6 miljard woelmuizen in Nederland. Deze muizenfamilie bestaat uit verschillende muizen, waaronder de rosse woelmuis, aardmuis, veldmuis, Noordse woelmuis en ondergrondse woelmuis. Met name veldmuizen zijn hierin oververtegenwoordigd. De overige muzieksoorten zijn in Nederland minder goed vertegenwoordigd. Zo zijn er naar schatting circa 375 slaapmuizen, waaronder eikelmuizen en hazelmuizen. De relmuis, welke ook onder de slaapmuizen valt, is niet meer actief in Nederland. Verder zijn er ongeveer 72 miljoen dwergmuizen, 33 miljoen bosmuizen en ruim 2 miljoen huismuizen.

De verdeling tussen de soorten muizen in Nederland ziet er als volgt uit:

Hoe ziet de populatiegroei van muizen eruit?

De algemene trend is dat de muizenpopulatie in Nederland toeneemt. Er zijn geen exacte cijfers over de populatiegroei bekend omdat niet elk jaar tellingen worden gedaan. Per jaar kan de muizenpopulatie sterk verschillen.

Muizen die leven in landelijk gebied zijn in de winter sterk afhankelijk van de weersomstandigheden. Met name lange en strenge winters zorgen ervoor dat de meeste muizensoorten moeite hebben om te overleven. Er is dan relatief weinig voedsel (zoals noten, granen, vruchten, zaden en knollen) te vinden om te winter mee door te komen. Zo zorgde de strenge winter in 2017 ervoor dat 2018 een minder goed jaar is geweest voor de muis.

De huismuis welke voornamelijk leeft in stedelijk gebied heeft minder moeite om de winter door te komen. Deze alleseters benutten verschillende voedselbronnen die te vinden zijn in omgevingen waar mensen leven. Zo eten deze dieren naast natuurlijk voedsel ook verwerkte etenswaren zoals vlees, kaas en pindakaas. Als het moet eten ze zelfs kranten, lijmresten, kaarsen en zeep om te overleven.

In welke provincie komen de meeste muizen voor?

De hoeveelheid muizen verschilt per provincie. Sommige muizensoorten komen niet in alle provincies voor. Elke muizensoort heeft namelijk zijn eigen leefgebied. Om de verspreiding in kaart te brengen worden er waarnemingen en tellingen gedaan op basis van atlasblokken. Dit is een rasterverdeling die in Nederland 1674 blokken van 5×5 kilometer omvat. Deze onderzoeksmethode geeft een indicatie over de hoeveelheid muizen die zich in een bepaald gebied bevinden.

Naar schatting bevinden de meeste muizen zich in de provincie Limburg. In deze provincie zijn een relatief grote populatie woelmuizen en slaapmuizen. De provincie Noord-Holland en Zuid-Holland hebben voornamelijk te maken met huismuizen. In de provincie Friesland zijn met name dwergmuizen en woelmuizen actief.

De verspreiding van het aantal muizen per provincie ziet er als volgt uit:

Voor ratten is sinds eind 2019 de Rattenmonitor in het leven geroepen. De rattenmonitor is een initiatief van het RIVM om meldingen over rattenoverlast te registeren. Op basis van meldingen door professionele ongediertebestrijders en gemeente wordt de verspreiding in Nederland in kaart gebracht.

Hoeveel overlast is er van muizen?

In Nederland worden er door verschillende soorten muizen overlast veroorzaakt. Met name in landelijke gebieden zorgt de veldmuis voor veel overlast. De veldmuis is onderdeel van de woelmuizenfamilie. Deze muizensoort leeft voornamelijk onder het gras. Ze graven ondergrondse gangen en knagen aan de wortels van gras en gewassen. Het gevolg hiervan zijn kaalgevreten landerijen waardoor agrariërs met enorme kostenposten worden opgezadeld.

In stedelijke gebieden ontstaat het muizenoverlast voornamelijk door huismuizen. Met name in de winter gaat deze muizensoort op zoek naar een veilige en warme schuilplaats. Deze schuilplek is vaak te vinden in verwarmde zolders, schuurtjes, fabriekshallen en winkelpanden. Vaak wordt gedacht dat in woningen alleen huismuizen te vinden zijn. Echter worden ook steeds vaker bosmuizen, veldmuizen en spitsmuizen aangetroffen in stedelijk gebied. Ongeveer 33% van de Nederlanders heeft wel eens muizen in of om het huis gehad.

Ongediertebestrijders kunnen melding doen van muizenplagen bij het Kennis- en Adviescentrum Dierplagen (KAD). Daarnaast kan er ook bij verschillende gemeente melding worden gemaakt van muizenoverlast. Echter is het niet precies duidelijk om hoeveel meldingen over muizenoverlast het precies gaat. Dit komt omdat er ook meldingen worden gedaan van ratten en andere ongedierte.

Overlast van muizen wordt voornamelijk in de winter gemeld. Dit heeft te maken met het feit dat ‘s winters muizen zich vaker laten zien. In de wintermaanden gaan deze plaagdieren op zoek naar warme omgevingen die ze vinden in woningen en bedrijfspanden.

De mate waarin er sprake is van overlast verschilt per jaar. Tot vijftig jaar geleden zorgden voornamelijk de veldmuis regelmatig voor enorme plagen. Vaak was deze muizensoort zo talrijk dat er van een muizenplaag werd gesproken. De veranderingen in de landbouw hebben ervoor gezorgd dat de populatie veldmuizen is afgenomen. Hierdoor worden er steeds minder meldingen gemaakt van een muizenplaag. In 2014 werd de provincie Friesland voor het laatst geteisterd door een veldmuizenplaag.

Hoeveel muizenbestrijders zijn er in Nederland?

Er zijn geen exacte cijfers bekend over het aantal muizenbestrijders in Nederland. Het bestrijden van muizen is een vak dat wordt uitgevoerd door ongediertebestrijders. Dit zijn bedrijven die naast muizen tevens andere plaagdieren zoals ratten, wespen, vlooien, houtwormen, bedwantsen, mieren, kakkerlakken, zilvervisjes en vliegen.

De brancheorganisatie Platform Plaagdierbeheersing Nederland (PLAN) heeft ongeveer 140 leden. Niet alle ongediertebestrijders zijn lid van deze organisatie. In totaal zijn er in Nederland ongeveer 500 bedrijven die zich met ongediertebestrijding bezighouden.

In Nederland wordt door het Certificeringsinstituut Plaagdierbeheersing, Milieu en Volksgezondheid (CPMV) en Stichting Examen- en Certificeringsinstituut Plaagdierbeheersing (EVM) licenties voor het vak als ongediertebestrijder afgegeven. Er zijn ongeveer 2000 mensen die over een licentie beschikken.

Welke bestrijdingsmiddelen worden het meeste gebruikt?

Ongeveer de helft van de mensen die last heeft in muizen komt in actie om de muizen te bestrijden. Om de overlast van muizen te beperken zijn er verschillende bestrijdingsmiddelen die kunnen worden ingezet. Over het algemeen kan er onderscheid gemaakt tussen verschillende typen muizenbestrijding, namelijk: vangen, doden of verjagen.

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) onderzoekt het gebruik van bestrijdingsmiddelen onder consumenten. In veel gevallen worden meerdere bestrijdingsmiddelen tegelijk ingezet. De populairste bestrijdingsmiddel tegen muizen is het gebruik van muizenvallen. Daarnaast wordt vaak biocide ingezet om muizen te bestrijden. Slechts een zeer klein deel schakelt professionele ongediertebestrijding in.

De overheid probeert het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen te beperken omdat deze een negatieve impact hebben op het milieu. Uit de verkoopcijfers van de GFK blijkt jaarlijks tussen de 230.000 en 350.000 verpakkingen met rodenticiden worden verkocht. De afgelopen jaren is de verkoop gestegen. Dit komt doordat de verpakkingen kleiner zijn geworden. Een consumentenverpakking muizengif mag maximaal 200 gram bevatten. Hierdoor moeten consumenten meerdere verpakkingen aanschaffen.

Wat is de verwachting voor de komende jaren?

Naar verwachting zal de muizenpopulatie in Nederland de komende jaren groeien. Hierdoor zal ook de overlast van muizen toenemen.

Vanaf 2023 geldt een verbod op muizengif. Biocide waarvan de werking berust op anticoagulantia zijn dan niet meer toegestaan. De reden hiervoor is dat met deze gifsoort en verhoogde kans is op resistentie en doorvergiftiging. Na 2023 mag nog wel muizengif met alfachloralose als werkzame stof worden gebruikt. Het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (CTGB) beoordeeld welke gifsoorten gebruikt mogen worden.

Door de aangescherpte wetgeving zullen minder consumenten gebruik maken van muizengif. Hierdoor is men genoodzaakt om alternatieve bestrijdingsmiddelen zoals vangkooien, muizenklemmen of verjagende middelen in te zetten.

In de grote steden zal de muizenpopulatie het snelst groeien. Steden als Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht hebben al langer te kampen met plaagdieren. Met name ratten zorgen voor problemen. Slechte hygiëne door zwerfafval en huisvuil dat op straat wordt gezet is hiervan de voornaamste oorzaak.

Naar verwachting zullen naast huismuizen ook andere muizensoorten steeds meer de steden in trekken. Wanneer bij agrarische bedrijven de hoeveelheid veevoer afneemt zullen muizen elders op zoek gaan naar voedsel die in stedelijk gebied veel te vinden is. Hierdoor zal naar verwachting ook de overlast van ratten toenemen.